در ادب سخن گفتن

امیرالمومنین علی علیه السلام می فرماید؛ آدمی مانند سیم و زرِ گرانبهایی است که در کُنج پنهان است.

یارمیجو تا بیابی راه را                                ورنَه کِی دانی تو راه و چاه را

یارِ بَد ماریست بین بگریز از او                      تا نریزد بَر تو زهرِ آن زشت خو

یار را از راه بَرَد آن راهزَن                             مرد نبوَد آنکه اُفتد زیر زن

سخنی که نتیجه ندارد بر زبان میاور و از غیبت و تهمت مردمان برگریز باش. هیچگاه از گفتارِ دیگران تا به چشم ندیدی باور منما. زیرا زبان است که در دنیا دشمنی ایجاد می نماید و در آخرت باعث عذاب الهی خواهد بود.

این زبان چون سنگ و هم آهن وشست         وانچه بجهد از زبان چون آتشست

سنگ و آهن را مزَن بر هم گزاف                   گه زِ روی نَقل و گه از روی لاف 

زانکه تاریک است و هر سو پنبه زار               در میان پنبه چون باشد شرار 

ظالم آن قومی که چشمان دوختند                زان سخن ها عالِمی را سوختند 

عالَمی را یک سخن ویران کند                      روبَهان مرده را شیران کند

جانها در اصل خود عیسی دَمند                    یک زمان زخم اند و دیگر مرهمَند 

گر حجاب از جانها برخاستی                        گفت هر جانی مسیح آساستی

گر سخن خواهی که گویی چون شکَر            صبر کن از حرص و این حلوا مخور

                                (گزیده ی مثنوی معنوی مولانا)

سکینه و آرامش و سکون همت عالی و رفیعی است که هرگاه به اهل آن اعطا گردد، آنان رفیقان خدایند خدا اسرار نهانی خود را برای بندگانش ابراز می دارد.

                                                             دیوان شهید- صفحه ی 276

راستگویی

مرد باید که راستگو باشد                    گَر ببارد بلا بر او چو تگَرگ 

سخنِ راست گو مترس که راست         نبَرد روزی و نیارَد مرگ

                                                     (گزیده ای از اثر جمال الدین اصفهانی)                                                

                                                     دیوان شهید- صفحه ی 275

تقوا و پرهیزگاری

تقوا مجموعه ی تمام عبادات پسندیده است؛ برابر تقواست که مردمان با حقیقت به درجات عالیه نائل آمده و با خدای خود مأنوس باشند.

إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ(54) فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ (سوره قمر-آیه ی54 و 55)

همانا پرهیزگاران در بهشت های سبز و خرّمِ خدا قرار گرفته و در کمال خوشی و انبساط، روزگار می گذرانند و در مجلسی باشکوه در کنارِ پادشاه توانایی به سر می برند.

آن یکی می‌گفت خوش بودی جهان           گَر نبودی پای مرگ اندر میان

آن دگَر گفت اَر نبودی مرگ هیچ                که نیَرزیدی جهانِ پیچ‌پیچ

خرمنی بودی به دشت افراشته                مهمل و ناکوفته بگذاشته

هیچ مُرده نیست پُر حسرت ز مرگ            حسرتش آنَست کَش کم بود برگ

ورنَه از چاهی به صحرا اوفتاد                   در میان دولت و عیش و گشاد

زین مقام ماتم و ننگین مناخ                     نقل افتادش به صحرای فراخ

مَقعدِ صِدقی نه ایوان دروغ                       بادهی خاصی نه مستیی ز دوغ

مَقعدِ صِدق و جَلیسش حق شده              َرسته زین آب و گلِ آتشکده (برگرفته از مولوی)     

                                                         دیوان شهید- صفحه ی 275

زاهد کیست

زاهد کسی است که آخرت را بر دنیا و خواری را بَر بزرگواری و ناراحتی را بر راحتی و گرسنگی را بر سیری و آسودگیِ قیامت را بَر رنجِ دنیا و یادِ خدا را به غفلت از او، برتری می دهد و خود را در دنیا می بیند و دلش با آخرت است.

رسول خدا می فرماید: دوستی و محبّت به دنیا اساس و پایه ی تمام خطاکاری هاست.

حُبُّ الدّنیا راس کُلِّ خَطیئَهٍ است مگر ندیده اید دوست دارِ دنیا چگونه اظهار علاقه می کند به موجودی که آن را خدای متعال مبغوض می دارد و کدام خطا جُرمش از این بیشتر و بالاتر است.

یکی از خاندانِ پیغمبر صلی الله فرمود: اگر تمام دنیا مانند لقمه ای که در دهانِ بچه قرار می گیرد و هیچ رنجی در راه تحصیل آن تحمل نمی کند و به سادگی آن را فرو می دهد بوده باشد؛ در عینِ حال ما بِدان توجه نکرده و آن را دور می افکنیم.

                                                                           دیوان شهید- صفحه ی 274

ورَع و پارسایی

اصل ورَع و پایه ی حقیقت آن است که همیشه به محاسبه ی نَفسِ خود بپردازد و به حساب آن رسیدگی نماید.

انسان باید به تهذیب نفسِ اماره و لوّامه بپردازد تا به نفس مطمئنّه نائل گردد. رسول خدا می فرمایند: پیش از آنکه به حساب شما رسیدگی نمایند به حساب خود رسیدگی نمایید و خود را برای روز بازپسین آماده سازید.

مردی گمان مبَر که به پنجه است و زورِ کِتف       با نَفس اگر برآئی دانم که شاطری

با شیرمردی ات سگِ ابلیس سَد کنی                ای بی هنر بمیر که از گربه کمتری

ترکِ هواست کِشتی دریای معرفت                  عارف به ذات شو، نه به دَلقِ قلندری 

مردان به سعی و رنج به جایی رسیده اند       تو بی هنر کجا رَسی در نَفس پروری (گزیده ی گنجور سعدی)

                                                                         دیوان شهید- صفحه ی 274